<script async src="https://pagead2.googlesyndication.com/pagead/js/adsbygoogle.js?client=ca-pub-7143897352168730" crossorigin="anonymous"></script>
ĐƯỜNG VÒNG VÀO ĐẠI HỌC
Truyện ngắn của Quỳnh Anh
1. Thuở thiếu thời
Nhiều
người nhận xét số mệnh tôi như nhau: nhỏ Quỳnh ra đời dưới ngôi sao xấu.
Quê tôi ở Câu Nhi, Hải Tân, Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị nằm giữa miền Trung nghèo
khổ, mà sách vở đã ví như chiếc đòn xóc gánh hai vựa lúa Bắc, Nam. Hồi tôi bắt đầu
học cấp hai, hợp tác xã đã xếp gia đình tôi vào thành phần thấp nhất là bần cố
nông, đơn giản vì không còn thành phần nào thấp hơn nữa. Bên nội tôi trước đây
thuộc dòng họ có ít của ăn, của để, nhưng từ khi ông nội tôi mất do chiến
tranh, bà nội lại bại liệt do tai biến vì cao huyết áp, của nả trong nhà cứ đội
nón ra đi dần dần, cuối cùng ngôi nhà hương hỏa cũng phải bán đi, cả nhà mấy
người chấp nhận chui rúc dưới mái lều tranh, vách đất để tránh nắng mưa quanh
năm suốt tháng. Mẹ tôi hồi trẻ có ít nhiều nhan sắc, có học dăm ba chữ thánh hiền
vì ông ngoại tôi là thầy đồ nho, do cảm mến tính chân chất, hiếu để của ba tôi
hồi đó, đã hết lòng chăm sóc bà nội ốm đau, nên đồng ý khi ông bác đại diện nhà
nội tôi hỏi cưới, từ chối những đề nghị, hứa hẹn của nhiều người trong làng thuộc
loại đẹp dzai, con nhà dzầu, học dzỏi để về làm
dâu nhà tôi, chung sức với ba tôi chăm sóc bà nội. Kết quả của lựa chọn đó là
hai anh em tôi. Ba mẹ tôi tuy không biết chính sách kế hoạch hóa gia
đình, nhưng tự cuộc sống khó khăn đã ngăn cản việc sinh nhiều con…
Thật ra, tôi đã suýt trở thành út hụt khi mẹ sẩy thai đứa em tôi
lúc mới gần hai tháng, do mẹ cố gắng gánh đất giúp ba tôi nâng cao nền nhà, đề
phòng nước lụt năm 1963; phải lo chuẩn bị sớm vì trước đó, mọi người thấy kiến
bò lên cao khá nhiều. Lúc này, bà nội tôi đã mất sau mấy năm bán thân bất toại, suốt thời gian đó, việc đi đứng, sinh hoạt
của bà nội đều do cha mẹ tôi đảm nhiệm, anh tôi đang tuổi mới lớn, tôi đang
còn quá bé, chỉ giúp được mấy việc lặt vặt như rót nước, xoa lưng… Lớn lên một
chút, tôi được tiếng là khéo tay, khi giúp mẹ làm ruộng, việc cấy hái cứ nhanh
thoăn thoắt: từ khi học cấp hai, gặp ngày mùa tôi trở thành một nhân lực đáng kể,
những lúc nông nhàn tôi thay hẳn mẹ chăm sóc bà nội khá chu đáo, từ việc bón cơm
cho ăn đến chuyện lo vệ sinh hàng ngày…
Nói
qua chuyện gia đình tôi để hiểu mức sinh hoạt trong nhà lệ thuộc vào tình hình
sức khỏe rất nhiều. Bà nội tôi từ khi bị tai biến, thời gian đầu đã phải hàng
ngày tiêm một ống thuốc, tên là gì đó tôi quên mất, theo chỉ định của bác sĩ
tuyến huyện khi điều trị cấp cứu, nghe nói để duy trì tuần hoàn não,
tiền mua một hộp thuốc 5 ống đã bằng cả tạ lúa, tức là công lao động cật lực suốt
tuần của cả gia đình tôi. Trong nhà tôi chẳng có ai biết về ngành Y, mỗi khi
tiêm cho bà nội lại phải nhờ dì Hòa, chị họ xa của mẹ tôi, làm y tá ở Trạm Y tế
xã; trong thời gian dì đi tập huấn ở huyện thì gia đình tôi đành phải cậy đến đồng
nghiệp của dì là bác Mẫn, y tá còn lại của xã; bác này ra giá rất rõ ràng: hai
mươi ngàn đồng cho công một mũi tiêm, kể cả tiền vật dụng như sơ ranh, bông băng,
cồn… Cũng may, ngoài bà nội tôi ra, ba mẹ và anh em tôi đều khỏe mạnh, ít ốm
đau vặt, nên chi phí thuốc men tập trung cả về việc lo cho bà nội… Sau đám tang
của bà nội, phải tổ chức khá chu đáo, kinh tế gia đình tôi đã đến mức kiệt quệ.
Con lợn lang gần tạ của nhà tôi nuôi chung với nhà hàng xóm phải cấn hết nửa con phần mình cho nhà họ, để lấy tiền thanh
toán chi phí tang ma, thừa một ít để dành cho hai lễ Chung thất, Tốt khốc và cả
lễ Tiểu tường, Đại tường để cảm tạ những người đã giúp đỡ bà nội tôi lúc sinh
thời…
Gần
ba tháng sau đám tang của bà nội tôi, là khai giảng năm học mới. Dù hơi lớn tuổi
so với các bạn cùng lớp vì phải đi học muộn hơn, tôi đã kết thúc cấp hai với
danh hiệu học sinh giỏi bốn năm liền, Trường có thông báo tôi được xét chuyển
thẳng vào lớp 10 trường cấp ba Hải Chánh của huyện, không phải qua thi tuyển.
Tôi biết sức học của mình, cộng với những nỗ lực không ngừng, là xứng đáng với
việc chuyển thẳng, nhưng vẫn ngần ngừ chưa muốn nộp hồ sơ nhập học, vì thật ra,
mộng ước của tôi còn xa hơn, không chỉ đơn giản là tấm bằng tốt nghiệp cấp ba,
nay đã đổi tên thành bằng phổ thông trung học. Từ bệnh tình của bà nội tôi, được
chứng kiến những vất vả của gia đình, của ba và anh trai tôi đang tuổi mới lớn
khi phải khiêng cáng võng bà nội lên bệnh viện huyện cách nhà hơn chục cây số khi
trời đang mưa, của mẹ tôi khi phải còng lưng bắt tép ngoài đồng giữa nắng trưa
khô hạn hoặc gió bấc lạnh lẽo, hay khi phải nuốt nước mắt, vét từng hạt lúa cuối
cùng để trả công tiêm thuốc cho bà nội của bác y tá Mẫn lương y như từ mẫu,
những thảm cảnh đó có thể tránh khỏi nếu trong nhà tôi có người biết ít nhiều kiến
thức y tế. Sớm ý thức điều đó, tôi tích cực xin theo học lớp Y tá Sơ cấp ba
tháng tổ chức tại Hội trường xã, vào các buổi tối và ngày thứ bảy, chủ nhật.
Đúng ra, chỉ những người đã tốt nghiệp cấp 2 mới được học, còn tôi chỉ mới bắt
đầu học lớp 9 của hệ 12 năm, nhưng vì số học viên đăng ký học chưa đủ để thành
lập Lớp, tôi là học sinh giỏi mấy năm liền, có tướng tá phổng phao như người lớn,
lại van nài khẩn thiết nên Ban tổ chức Lớp linh động cho học… Suốt mấy tháng liền,
mỗi buổi tối sau bữa cơm, tôi nhanh chóng rửa bát đĩa rồi cắp sách vở đi học đến
chín giờ tối, xong về nhà lại ôn bài vở ban ngày học ở trường đến tận khuya. Kết
thúc khóa học, được Ban Tổ chức Lớp cấp chứng chỉ loại Khá, tôi rất tự hào, đã
có động lực ban đầu để tiếp tục ước mơ theo đuổi ngành Y. Nhưng tôi biết, thi
vào đại học y khoa rất khó, nghe nói mỗi năm học Trường chỉ tuyển có hai trăm
sinh viên trong số hàng ngàn thí sinh dự thi, toàn là học sinh giỏi từ các trường
chuyên, lớp chọn danh tiếng khắp miền Trung, nên tôi nghĩ, nếu học đơn thuần ở
trường huyện khó có hy vọng đỗ, học sinh trường Huyện thường không đặt mục tiêu
vào đại học nên khó tạo nên không khí thi đua học tập sôi nổi như ở trường Tỉnh.
Thành phố Đông Hà cũng thuộc tỉnh Quảng Trị, nhưng tôi cảm thấy gần gũi với thành
phố Huế hơn, có lẽ vì bà con bên ngoại ít nhiều sống ở Huế, dù làng quê Câu Nhi
của tôi, nói đúng ra là thôn Mỹ Chánh, gần như nằm giữa hai thành phố đó, trên
tuyến quốc lộ 1A.
2. Bắt đầu xa nhà
Ở Huế,
thành phố đang tập trung nhiều trường đại học, trong đó có đại học y khoa, miền đất hứa của tôi, có thể xem các trường phổ thông trung
học là bước đệm bản lề để vào trường đại học. Trong đó, dĩ nhiên trường chuyên
Quốc Học là trường danh giá nhất, nhưng cũng khó vào nhất. Nhưng tôi thiển nghĩ,
học sinh trường chuyên chưa hẳn đã giỏi hơn học sinh trường khác, nếu quá tập
trung học môn chuyên mà xao lãng những môn học còn lại. Hơn nữa, lệ phí thi tuyển
vào cấp ba, dù là trường chuyên hay không, cũng ngang ngửa giá nửa tạ lúa, trong
khi Tỉnh đã có thông báo cắt nguồn kinh phí hỗ trợ cho thí sinh dự thi. Trong số
hai trường Trung học phổ thông danh tiếng còn lại ở thành phố Huế là trường Hai
Bà Trưng và trường Nguyễn Huệ, tôi nhắm ngay đến trường Nguyễn Huệ, vì gần trường
có tịnh xá Ngọc Kinh, nơi dì Ngọc Tâm, em ruột mẹ tôi đang trụ trì. Thỉnh thoảng
dì liên lạc với mẹ tôi, tỏ ý sẳn sàng cho tôi lưu trú dài ngày nếu tôi có ý định
vào học ở Huế, chỉ cần khi ở phải tuân theo nội quy của tịnh xá.
Tôi
biết mức kinh tế khó khăn của gia đình không cho phép ba mẹ nuôi con ăn học đến
đầu đến đũa. Chẳng hạn như anh tôi, học xong cấp hai ở xã, anh tự biết học chữ
khó thành đạt nên xin chuyển sang học nghề ở xưởng mộc gần nhà, vừa học việc vừa
phụ nghề mộc nên được chủ xưởng nuôi ăn ngày ba bữa, sau ba năm tạm xem là ra nghề, có thể làm việc tự nuôi thân. Tôi may mắn hơn anh,
bước đầu có thành công hơn trong việc học, nhưng dự tính sẽ phải đổ ra khá nhiều
công sức, tiền của để thực hiện ước mơ học ngành Y của mình. Trước hết, tôi thuyết
phục và xin ba mẹ cho bán lũ gà choai trong đám gà của gia đình nuôi quanh nhà,
lũ gà này do tôi nuôi riêng, gần chục con đang tuổi lớn, hồi đó mẹ tôi nói đùa,
cho Quỳnh nuôi làm vốn đi lấy chồng; bây giờ bán đi, tôi tiếc
lắm nhưng phải có tiền đóng lệ phí thi tuyển vào lớp 10 của trường phổ thông
trung học Nguyễn Huệ, tôi phải tự lo nếu không muốn học ở Hải Chánh. Mẹ tôi vét
trong bồ được năm yến lúa, giao cho tôi bốn yến để xay thành gạo, mang vào nộp trước
cho tịnh xá, hẹn đến ngày mùa mẹ sẽ gởi vào thêm. Tuy nghe dì Ngọc Tâm bảo ở tịnh
xá cũng ăn chay, rau đậu như các ni sư khác, mẹ vẫn gói thêm cho tôi mấy loong
lạc, cân vừng, tranh thủ dạy cho tôi cách nấu những món ăn chay đơn giản, rẻ tiền
như rau muống xào tỏi, đậu hũ sốt cà chua… để làm món đệm.
Tôi
bắt đầu nghĩ đến chuyện kiếm tiền từ năm lớp 10, khi nhận giấy báo trúng tuyển
vào học lớp 10 trường Nguyễn Huệ. Thật ra, suy nghĩ kiếm thêm thu nhập để đỡ đần
cho cha mẹ, tôi đã un đúc trong tâm trí mình từ lâu, nhưng ở nông thôn, biết
làm gì ra được đồng tiền, ngoài việc gieo trồng, chăm bón mấy luống rau cải,
rau muống trên rẻo đất năm phần trăm của gia đình, giúp ba mẹ chăm sóc con heo
nuôi chung với hàng xóm, chăm sóc bầy gà, trong đó có mấy con gà của riêng tôi,
là đã hết ngày giờ, biết làm gì khác? Đến khi vào ở trong thành phố, chuyện làm
thêm để kiếm tiền trở nên đơn giản hơn, chỉ cần chịu khó, mất công chút ít là
được.
Trước
hết là làm gia sư, công việc đến với tôi khá ngẫu
nhiên. Trong lớp có bạn Hằng học cùng tổ với tôi, nhà ở đường Ngô Sỹ Liên gần
trường; bạn được cha mẹ giao nhiệm vụ kèm các môn Toán, Văn cho các em Hùng, Hà
ở nhà, nhưng lại muốn có thời gian rỗi, chắc để đi chơi hay làm việc riêng gì
đó, nên tìm cách chuyển giao công việc đó cho tôi, bằng cách thuyết phục cha mẹ
về khả năng sư phạm của tôi mà bạn tưởng tượng ra, dù tôi với Hằng chỉ mới một vài
lần tiếp xúc trong tổ học tập. Thật ra, do tính tôi dễ hòa đồng với mọi lứa tuổi
nên tôi nhanh chóng gần gũi với các em nhỏ. Từ việc gia sư lại nảy sinh ra thêm
vấn đề khác, theo hướng tốt đẹp hơn. Khi các học sinh nhí này
thắc mắc về những kiến thức ở cấp cơ sở, tôi nhắc lại rõ ràng cho các em cũng để
tự mình ôn tập, dạng lính bữa mai cai lính bữa hôm
mà, và tôi chứng thực bằng những sách tham khảo, là những phần thưởng học sinh giỏi
toàn diện trường cũ tặng mà tôi vẫn giữ làm kỷ niệm. Các em thích quá xin mua lại, tôi hiểu tác động
chủ yếu là con dấu đỏ của Trường cấp hai Hải Tân dưới lời khen tặng, về mặt tâm
lý có thể thúc đẩy các em chăm học hơn, tôi nghĩ thế nên tặng các em luôn, vì sau
tôi chẳng còn em nào để giữ lại, mà tính ra nếu bán, giá trị chẳng được bao
nhiêu. Tình cờ mẹ của Hằng biết được, bà không nói gì, chỉ gặp riêng tôi, đề
nghị: sau mỗi buổi dạy kèm thêm của các em, tức là chiều thứ năm và chiều chủ
nhật, tôi ở lại dùng cơm rau buổi tối với gia đình, dĩ
nhiên số tiền bồi dưỡng ba trăm ngàn đồng hàng tháng vẫn không thay đổi. Ban đầu
tôi từ chối nhưng bà cứ thuyết phục mãi, Hằng cũng nói thêm vào, cuối cùng tôi
chấp thuận. Thế là suốt mấy năm học cấp ba, đến khi tôi thi đại học, đều đặn mỗi
tuần hai bữa tôi cắt cơm ở tịnh xá Ngọc Kinh. Thật tình, bữa cơm rau ở gia đình Hằng nghe qua thì đơn giản, nhưng đối với
tôi luôn là cả đại tiệc, nhất là những ngày gặp có giỗ; tôi nhận thấy món ăn nào,
dù đơn giản đến đâu, cũng như bổ sung dinh dưỡng cho cơ thể đang tuổi lớn của
tôi, suốt mấy tháng liền đã tập làm quen với khẩu phần ăn trường trai của tịnh xá. Nhờ đó tôi
dành dụm được hai trăm ngàn đồng mua được chiếc xe đạp Phượng Hoàng tuy hơi cũ nhưng
linh kiện còn khá tốt, để di chuyển khi cần thiết, vì tôi bắt đấu thấy tầm quan
trọng của khái niệm thời gian tính.
Kỳ
thi tốt nghiệp phổ thông diễn ra thật suôn sẻ với tôi, bằng tốt nghiệp kể như
tôi đã nắm chắc trong tay. Thật ra, khi nghe ngành giáo dục tuyên bố trên Đài
Phát thanh, mục tiêu tốt nghiệp phổ thông toàn Tỉnh là hơn 90% thí sinh, tôi
nghĩ mình có khả năng cao là đỗ tốt nghiệp vì tự biết sức học trong lớp không
quá tệ, mà Trường Nguyễn Huệ không phải loại xoàng trong Tỉnh. Nhưng tôi không
vội báo tin mừng về cho gia đình, quan trọng nhất vẫn là kỳ thi tuyển vào đại học
y khoa, mục tiêu tối thượng của tôi. Từ đầu học kỳ hai của lớp 12, khi cùng
các bạn làm hồ sơ thi tuyển vào đại học để Trường tổng hợp lại, gởi đến Ban Tuyển
Sinh, tôi đã nắn nót ghi mấy chữ Trường Đại học Y Khoa Huế vào mục nguyện vọng, như một
lời nhắn gởi âm thầm đến các đấng tối cao. Để trang bị thêm kiến thức cho ba
môn Toán, Sinh, Hóa của hệ B, tôi đã nghiến răng – đúng là phải nghiến răng
nhịn ăn sáng mấy tháng liền, chỉ uống nước sôi nguội chờ đến buổi cơm trưa,
đang tuổi lớn mà nhịn ăn sáng chịu sao nổi – để ghi danh và nộp đủ học phí tham
dự ba lớp học luyện thi cấp tốc của ba môn, học phí một
khóa học hơn một tháng với ba buổi một tuần mà đã gấp đôi lương tháng
gia sư của tôi, cũng may là các địa điểm học đều ở nội thành, không cách quá xa
tịnh xá tôi ở, nên tôi vẫn đạp xe chạy show kịp dự các lớp.
Tôi tranh thủ làm quen vài bạn trong lớp học luyện thi, ngoại giao
để mượn đủ thứ tài liệu về rồi thức đêm ghi chép, vừa ghi chép vừa hệ thống lại,
kể như một lần học, chứ tiền đâu mà photocopy hàng mấy trăm trang? Ăn uống đã
ít, lại thường xuyên thức thâu đêm, hậu quả là tôi gầy rộc đi, ngồi học mà cứ
thường xuyên ngáp vặt. Cân lượng tôi giảm sút từ trên năm mươi ký xuống còn hơn
bốn mươi, mọi người nhìn tôi cứ quở vì thấy tôi xuống sắc rõ rệt. Tai hại nhất
là trí nhớ của tôi bắt đầu trở nên tệ hại, nhiều thứ nhớ trước lại quên sau,
tôi phải tập uống cà phê đen để thức mà học. Nhưng chất cafein
đăng đắng đó chỉ tác dụng nhất thời, nhiều khi tôi chỉ mở chong cặp mắt mà
không ghi nhớ được điều gì sau mấy tiếng ngồi học. Nhưng tôi vẫn cố gượng, vì
leo cau gần đến lúc hái quả rồi…
3. Bước vấp ngã đầu tiên
Hằng
cũng đăng ký thi vào y khoa như tôi, bạn ấy không hy vọng gì thi đậu mà mang
tâm lý khá ngược đời: chọn thi Y khoa để nếu có rớt, thì mang tiếng thi rớt Y
khoa vẫn oai hơn thi rớt ngành khác như Sư phạm, Khoa
học, Nông lâm… Trong khi tôi suốt ngày đêm vất vả cày bừa các
môn thi khối B thì Hằng vẫn thảnh thơi rong chơi, bát phố với bạn bè cùng lứa.
Nó tuyên bố thẳng thừng: Tao thi đại học cho vui thôi, nếu
rớt thì ra phụ mẹ tao bán vải ngoài chợ, tội gì phải học bù đầu như nhỏ Quỳnh?
Tôi không tranh cãi, mỗi người có một chí hướng riêng, dù sao có bạn đồng hành
còn hơn một mình một bóng trên đường đi thi. Hằng hứa hẹn: Hai đứa mình cùng
thi cụm Trường Trung cấp Y tế, ba buổi thi hai đứa sẽ cùng đi xe Cub của tao,
biết đâu cái vía đăng khoa của mày trong ngày thi chẳng lân sang bên tao? Nghe
nói thế, không biết Hằng có ăn mặn không, mắm muối thế nào mà đi thi với nhau, vía chúng tôi lại hòa lẫn, nhưng khổ nỗi, lại theo chiều
ngược lại. Hai buổi đầu, tôi thi môn Toán và môn Sinh cũng tạm được, cũng ít
nhiều hy vọng, tới sáng hôm sau, thi môn Hóa, đầu óc tôi đặc quánh, tưởng như
có thể lấy thìa xúc ra từng miếng như đậu hũ được. Sau này nghĩ lại, tôi biết
đó là hậu quả của việc học quá sức chịu đựng của cơ thể mình, không thể trách
ai cả. Tôi kết thúc bài thi Hóa như người mất hồn, tự nhiên lại nghĩ vẩn vơ, hay mình đã viết công thức hóa học nhầm thành thuốc gây mê nên mới mê
sảng thế này! Sau khi ký nộp bài, tôi lảo đảo về chỗ ngồi, gục xuống
bàn thiếp đi…
Tôi
tỉnh dậy, thấy mình đang nằm trên giường sắt bệnh viện, có Hằng và mẹ tôi ngồi bên
cạnh. Hỏi ra mới biết, hôm nọ tôi đã ngất xỉu trong phòng thi, được Hằng thuê
xích lô đưa về tịnh xá, rồi dì Ngọc Tâm báo ra cho mẹ tôi biết. Mẹ tôi hộc tốc
bắt ngay xe vào Huế, chăm sóc tôi trong tịnh xá rồi theo lời khuyên của dì Ngọc
Tâm, ni sư trụ trì, đưa tôi vào khoa Nội A Bệnh viện Trung ương Huế để có người
chuyên môn theo dõi sát sao hơn. Đến giờ thăm khám, bác sĩ điều trị, một phụ nữ
có gương mặt phúc hậu, tóc bạc, bề ngoài xấp xỉ tuổi mẹ tôi, đo huyết áp, nhịp
tim của tôi và trấn an mẹ tôi: bệnh tình không nghiêm trọng, cơ
thể suy nhược do thiếu ăn, thiếu ngủ, chỉ cần bồi dưỡng, ăn uống đầy đủ là người
phổng phao trở lại ngay. Mẹ tôi cười yên tâm, lại thuyết phục tôi, sức khỏe là trên hết, cho xuất viện là con về quê với ba mẹ thôi, có
rau ăn rau, có cháo ăn cháo, đừng sa đà theo việc học mà ốm không gượng được.
Hằng ngồi bên cạnh cũng đốc vào: Mẹ tao bảo, nếu thi hỏng thì mày
ra sạp vải, bán với tao, coi như chị em trong nhà. Tôi hơi thấy xiêu
lòng trước những lời thuyết phục này, nhưng ở giường bệnh ở cuối phòng, mắt tôi
thoáng thấy một cậu con trai đang dỗ dành, đút cháo cho mẹ bị bại liệt; hình ảnh
này gợi cho tôi nhớ lại những vất vả của cả nhà khi chăm sóc bà nội hồi còn sống.
Tôi ngần ngừ suy nghĩ rồi nói trớ đi: con hơi mệt, mẹ và Hằng cho con
nghỉ đã, nhưng
trong thâm tâm, tôi đã dự liệu cho bước đi sắp tới của mình…
Năm năm
sau… Tôi hồi tưởng lại diễn tiến thời gian qua, thoáng qua như một giấc mơ…
4. Gượng đứng dậy đi tiếp
Tôi
xuất viện với chi phí phải trả khá thấp, chỉ trên dưới trăm ngàn đồng cho bảy
ngày nằm điều trị, nhờ mẹ tôi xin được ở xã giấy chứng nhận hộ nghèo, nên tôi được
miễn giảm gần như toàn bộ thuốc men. Trong khi đó, bà con ở quê, gần như cả
thôn vì họ hàng nội ngoại dồn cả về trong thôn, gởi cho tôi nhiều thư thăm hỏi
và đủ thứ quà cáp bồi dưỡng, từ quả đu đủ chín cây mới hái trong vườn đến chục
trứng gà đang giữ chuẩn bị chờ ấp, đặc biệt không ai gởi biếu tiền, một phần vì
ở nông thôn không sẵn tiền mặt, một phần vì dân quê chân chất không có thói
quen lượng hóa tình cảm bằng đồng tiền như dân thành phố, nhưng
sự quan tâm của mọi người làm tôi ấm lòng hơn cả vật chất nhận được. Trong mớ
thư từ gởi cho tôi theo địa chỉ tịnh xá đó, nổi lên lá thư gởi bưu điện, với địa
chỉ người nhận Hoàng thị Như Quỳnh, tịnh xá Ngọc Kinh, 176/8 Đinh Tiên
Hoàng, phường Thuận Lộc, thành phố Huế, đúng nét chữ của tôi, là phong bì viết sẳn địa
chỉ trong hồ sơ dự thi để Trường gởi giấy báo điểm. Tôi đã đoán trước được kết
quả hỏng sau khi thi xong môn Hóa, nhưng số điểm từng môn là cả bất ngờ lớn đối
với tôi: Toán 9.0, Sinh 7.0, Hóa 3.5, Tổng điểm 19.5,
trong khi điểm chuẩn cho diện thí sinh như tôi là 20.0, nghĩa là tôi thiếu vỏn
vẹn nửa điểm mỏng manh để đậu được trên cành cây đại học y khoa. Không như Hằng,
tổng cả 3 môn đúng 0.5 điểm, nghĩa là, như mẹ của Hằng nói một cách trào lộng
sau này, nếu vo tôi và Hằng thành một người thì vừa đủ điểm
đậu. Bà động viên tôi cố gắng ôn tập để năm tới thi lại, trong thời gian đó cứ tranh
thủ thời gian rỗi cùng Hằng giúp bà quản lý sạp vải ở mặt tiền chợ Đông Ba. Tôi
hiểu, bên cạnh tình cảm dành cho riêng tôi, bà cũng tính đến quyền lợi riêng tư
của gia đình bà: tôi thường ăn nói hoạt bát hơn Hằng nên khi đứng bán có thể
thu hút khách hơn. Tôi không phiền trách những toan tính đó, vì hiểu con người
ai cũng muốn lo chu toàn cho bản thân, cho gia đình, trước khi dồn công sức cho
những hoạt động từ thiện với tha nhân.
Tôi
lại tiếp tục theo đuổi ước mơ của mình, theo một con đường khác, hợp với khả
năng mình hơn, phải biết liệu cơm, gắp mắm chứ! Với kết quả thi tương
đối khá dù chưa trúng tuyển đại học, tôi làm đơn xin học lớp Trung học Chuyên
nghiệp ngành đào tạo y sĩ Y học cổ truyền 2 năm do Bộ Y tế thành lập, được
nhanh chóng chấp thuận và, do hộ khẩu ở ngoại tỉnh, sau khi được xét học lực
qua học bạ phổ thông và điểm thi đại học, tôi được chấp thuận cho ở nội trú
trong khuôn viên Trường Trung cấp Y tế, ngay sát bên hông Trường Đại học Y Khoa
Huế, có quyền đặt bếp tự nấu ăn hoặc báo cơm tập thể. Về mặt địa lý, tôi đã tiếp
cận miền đất hứa của mình, chỉ cách vài chục mét đường Ngô Quyền
rải nhựa, hay hàng rào thép gai đơn sơ sau ruộng rau muống của Trường tôi. Tạm
biệt tịnh xá Ngọc Kinh từ đây!
Ngoài
khía cạnh địa lý, điều mà tôi quan tâm hơn là chương trình học. Dĩ nhiên, chương
trình trung học có yêu cầu đào tạo luôn thấp hơn chương trình đại học, dù chỉ
là so với hệ dài hạn 4 năm. Rút kinh nghiệm từ hậu quả việc học quá sức hồi luyện
thi đại học, tôi dành nhiều thời gian đọc kỹ giáo trình giảng dạy ở lớp và mượn
tài liệu tương ứng bên đại học về đọc thêm ở nhà. Quỹ thời gian của của tôi khá
lớn, khóa học đến những hai năm mà, tôi chỉ lên lớp học buổi sáng hoặc buổi chiều
như quy định của Trường, từ đó tôi có thể nhận làm việc bán-thời-gian đứng bán ở
sạp vải của mẹ Hằng, vừa duy trì được mối quan hệ, vừa kiếm thêm chút thu nhập
thay cho hoạt động gia sư trước đây, vì hai đứa em Hùng, Hà của Hằng đã chuyển
vào học trường quốc tế ở Saigon. Ngoài ra, còn có việc làm khác gần với chuyên
môn hơn, từ thầy Hân dạy chuyên môn Châm Cứu cho lớp tôi: thầy đang điều trị tại
nhà cho một nữ bệnh nhân già bị liệt nửa người do tai biến như bà nội tôi trước
đây, khả năng hồi phục có tiến triển, tuy nhiên bệnh nhân cần tập phục hồi chức
năng sau khi châm cứu, mà thầy quá bận không có thời gian. Nhắm trong đám sinh
viên trong Lớp, thầy chọn tôi, có tiếng cần mẫn, chăm chỉ, làm người hỗ trợ điều
trị phục hồi chức năng cho bệnh nhân dưới sự hướng dẫn của thầy, mỗi ngày thực
hiện 60 phút. Ban đầu, tôi định không nhận tiền thù lao, chỉ nhằm mục đích nâng
cao tay nghề thực hành, vì thời gian châm cứu ba đợt của thầy Hân dự định chỉ
kéo dài hai tháng, và vì hàng ngày tôi không mất thời gian nhiều, có thể hỗ trợ
đến tập luyện một tiếng đồng hồ sau khi phụ Hằng bán ở sạp vải; nhưng gia đình
bệnh nhân, sau khi chứng kiến sự phục hồi rõ rệt của người bệnh, đặt vấn đề với
tôi tập phục hồi cho cụ dài ngày, dĩ nhiên dưới sự hướng dẫn, kiểm soát của thầy
Hân, với mức thù lao hàng tháng đủ cho tôi thanh toán tiền ở nội trú hàng tháng
và ăn mỗi ngày một bữa cơm bụi ở quán ăn nổi tiếng
Chị Tẹo, nếu không muốn báo cơm ở bếp tập thể nhà trường.
Sau
hai năm học, tôi nhận bằng tốt nghiệp loại Khá, với điểm thi tổng kết xếp thứ
ba trong số hơn bốn mươi học viên. Do mục tiêu của Trường là đào tạo nhân lực
cho cơ sở tuyến Tỉnh, tôi được phân công về Trung tâm Y tế Phú Vang của Tỉnh.
Là người ngoại tỉnh lại đậu tốt nghiệp điểm cao, nên tôi được ưu tiên chọn nhiệm
sở, ai cũng dự đoán tôi sẽ chọn nhiệm sở là xã tương đối gần thành phố cho thuận
lợi thì mọi người, đặc biệt là chú Sơn, giám đốc Trung tâm lại tròn mắt ngạc
nhiên khi tôi lại quyết định chọn xã Vinh Hà, thuộc diện vùng sâu, vùng xa của
Huyện. Sau giây phút bất ngờ, chú Sơn có vẻ rất vui, nói với tôi: về đó, nếu có khó khăn cần giúp, chú sẽ giúp trong mọi khả năng.
Tôi không nói ra lý do thầm kín mà tôi chôn chặt trong lòng: cự ly Huế-Vinh Hà
tuy xa, điều kiện vật chất ở Vinh Hà tuy hạn chế, nhưng tôi có thể rút ngắn thời
gian tập sự, thay vì sáu mươi tháng, chỉ sau ba năm công tác là tôi có thể nộp
đơn thi đại học y khoa hệ dài hạn bốn năm, ở diện cán bộ đi học, để thực hiện ước
mơ từ thuở nhỏ của mình.
Dân
cư ở xã Vinh Hà đón tôi như một vị khách quý. Thì ra, anh y sĩ Hồng trước đây ở
Trạm Y tế xã đã bỏ việc mấy tháng rồi, vì không chịu nổi cảnh sống xa nhà, xa vợ
con tại thành phố Huế cả tuần liền, dù anh đã tậu được xe máy sau một năm làm ở
xã, khoảng cách hơn ba mươi cây số chỉ chạy xe máy nửa tiếng đồng hồ là tới.
Tình trạng còn độc thân của tôi xem chừng làm bác Thân bí thư xã khá yên tâm,
bác chỉ căn phòng khép kín đằng sau Trạm Y tế, đã chuẩn bị sẳn cho y sĩ của Trạm,
có phòng tắm và khu vệ sinh riêng dù khá đơn giản, trong khi dân chúng ở đây vẫn
quen tắm ở giếng và giải quyết nỗi buồn theo công thức nhất quận công, nhì… muôn thuở.
Sau
buổi họp ra mắt đầu tiên với xã, tôi đề nghị triển khai ngay hai điểm cốt yếu
trong toàn xã: toàn dân phải ngủ trong màn và các nhà phải lắp đặt dần hệ thống
hố xí hai ngăn. Khó thực hiện nhất là điểm thứ hai, nhưng tôi biết toàn Tỉnh sắp
triển khai dự án xây dựng hố xí hai ngăn sinh thái VinaSanres. Ngay hôm sau,
tôi đạp xe gần mười cây số lên Trung tâm Y tế gặp chú Sơn và trổ tài thuyết phục,
cuối cùng chú đồng ý cấp cho xã Vinh Hà số lượng hố xí tráng men gấp rưỡi mức
bình quân so với xã khác, với lý do ưu tiên vùng sâu, vùng xa, nhân lực y tế lại
ít. Vấn đề còn lại thuộc về cơ sờ, phải huy động nhân lực và vật tư như gạch
ngói, xi măng để xây dựng. Ngay sau đó, Lãnh đạo xã đã họp toàn dân để bàn, mời
tôi vào Ban Điều hành Nhóm thực hiện dự án, trong buổi họp tôi đề nghị những
nhà được chọn làm địa điểm xây (đương nhiên có nhà các chức sắc của xã, phép vua thua lệ làng mà) hãy mở rộng cửa nhà cho bà con, lối
xóm vào dùng chung. Đề nghị được nhanh chóng ủng hộ, vì dân nông thôn, dù là chức
sắc hay kẻ cùng đinh, ai cũng muốn trữ phân bắc đến khi hoai để làm nhiều việc…
Còn những việc điều trị thuần túy cá nhân thì kể không xiết, ngoài việc cho thuốc
đau đầu, đau bụng, cảm sốt bình thường, tôi còn tận dụng các mẹo chữa bệnh dân
gian học từ bác lang Thản ở thôn Phong Hòa gần quê, bên bờ kia sông Ô Lâu: liếm
mép trị bụi vào mắt, hơ ngải cứu trị mũi nghẹt, trị nhức đầu… Những trường hợp
cần đến kháng sinh đơn giản như viêm họng, sổ mũi, tôi đạp xe hết 10 phút tìm đến
hiệu thuốc Tây xã Vinh Thái, mua và để lại cho người dùng đúng giá gốc đã mua.
Sau này, qua các bệnh nhân mới biết: trước đây, anh y sĩ Hồng thường chém giá gấp đôi khi mua thuốc giúp bệnh nhân, tôi nghĩ đến
bác y tá Mẫn, đồng nghiệp của dì Hòa ở ngoài quê. Bàn tay luôn có ngón dài,
ngón ngắn mà! Cùng ngày, tôi nhận thư mẹ báo tin vui ở quê, anh trai đã làm đám
hỏi với một cô y tá trẻ mới về Trạm Y tế thay bác Mẫn về hưu, ra Tết tôi nhớ
thu xếp về dự đám cưới, thế là tôi đã có bà chị dâu cùng ngành rồi.
5. Lời hứa của con tim
Cơn
bão số 6 tên Xangsane với mức độ ác liệt chưa từng thấy trước đây, được cảnh
báo trên các phương tiện thông tin khi đang tung hoành ở quần đảo Philippines,
bắt đầu đến hỏi thăm tổ 5, nơi đặt trụ sở của Trạm Y tế xã, sát ngay
phòng tôi ở. Lúc đó tôi vừa thức giấc, định ra ngoài đánh răng, rửa mặt thì đã
nghe tiếng gió gầm rú, rồi ào một cái, mấy tấm fibrociment được giằng néo bằng
dây thép cẩn thận trên mái nhà để chống bão đã bị lật tung, mấy bao cát đè lên
trên bay tung tóe như đồ chơi của trẻ con. Tôi hoảng hồn định chui vào nấp dưới
gầm giường, thì cây xà ngang trên cao đong đưa rồi rơi xuống trúng chân trái.
Đau điếng người nhưng tôi vẫn cố nhoài người chui gọn dưới chiếc giường đơn, hy
vọng mấy then ngang giường che đỡ được phần nào. Một lát sau, cơn cuồng phong lại
tan biến nhanh chóng như khi ập đến, tôi đang thở dốc, thì nghe tiếng Quân, thằng
cu nhà hàng xóm trước Trạm í ới bên ngoài. Nhìn ra tôi thấy thằng bé đang đội
mưa chạy đến. Tôi tự khám sơ qua thấy xương cốt không việc gì, chỉ có chân hơi
khó di chuyển, chắc trặc mắt cá chân rồi. Cu Quân lắp bắp với giọng cà lăm quen
thuộc: Cô… cô chờ… một chút, con tìm xe… chở cô đi… Nó
chạy ào đi, tôi cản không kịp: nhà nó chỉ còn bà ngoại già yếu, nó còn nhỏ
chút, biết kiếm xe gì? Chỉ mươi phút sau, Quân xuất hiện với chiếc xe trâu thường
để chở rơm rạ, trước xe là con Bồ Hóng mà cu Quân chăn dắt hàng ngày. Thôi thì
xe nào cũng là phương tiện, hy vọng con Bồ Hóng kéo xe đừng xóc quá. Tôi chỉ đường
cho cu Quân dong xe lên Trung tâm Y tế Huyện, nó mạnh dạn điều khiển trâu như
người lớn, cũng may đa số đường đi đã rải nhựa, cu Quân lại lót khá nhiều rơm
dưới chiếu, nên tôi nằm thấy êm như nằm nệm. Nhìn chiếc chiếu còn khá mới, tôi
hỏi: Chiếu đâu ra vậy Quân? Nó cười nhỏ: Bà ngoại con lấy chiếc chiếu đang nằm, cả gối nưa, dặn con chở cô đi cho
cẩn thận. Tôi
nghe mà thấy ấm cả lòng, không chỉ nhờ mấy tấm áo mưa Quân quây quanh xe để che
gió, mà nhờ tấm lòng thơm thảo của hai bà cháu mà tôi cảm nhận được.
Đến
Trung tâm Y tế, chú Sơn giám đốc nhận ra tôi ngay, đích thân chú nhận khám cho
tôi để hỗ trợ cho bác sĩ trực ngoại đang bận túi bụi vì bệnh nhân đến cấp cứu
khá nhiều, dù chuyên khoa của chú là sản phụ khoa. Xét nghiệm, chụp X-quang chân
tôi xong, chú mỉm cười: cô Quỳnh yên tâm, chỉ bị phần mềm
thôi, bong gân chút xíu, cố định hay bó bột vài ngày là xong. Chú
nháy mắt với tôi, tiếp: Thế cô định công tác ở Vinh Hà
bao lâu, không bỏ việc như anh Hồng chứ? Tôi ngượng nghịu không trả
lời, dù trong thâm tâm đã có dự kiến, nung nấu trong đầu suốt quãng đường ngự trên xe trâu từ nhà đến đây.
Sáu
tháng sau…
Tờ
giấy báo gọi nhập học hệ dài hạn bốn năm đến với tôi như một điều hiển nhiên,
khi tôi đã tương đối trưởng thành khi tích lũy khá nhiều kinh nghiệm và kiến thức,
từ cơ sở đến nâng cao, từ lý thuyết đến thực hành. Tôi tự xác định mục tiêu đậu
thật cao trên cành cây đại học y khoa, giờ đây đã sát nhập vào Đại học Huế, chứ
không lắt lẻo cành mềm như hồi thi hệ dài hạn sáu năm. Quả thật, chuẩn bị kiến
thức để thi môn Toán, tôi chỉ tự ôn tập, không dự một lớp luyện thi nào mà vẫn
đạt điểm tuyệt đối: điểm 10, dù đề thi năm nay khá phức tạp, bài Hình học khó
làm được hoàn chỉnh nếu không tìm ra được đường vẽ phụ. Môn Hóa tôi cũng tự học
cả phần Vô cơ, Hữu cơ lẫn Đại cương, tôi đạt điểm thấp hơn, nhưng so lại vẫn
cao nhất trong số mấy trăm thí sinh đến từ các tỉnh. Riêng môn Chuyên Môn chỉ
được 7.0, nhưng qua đó tôi đã gởi gắm niềm tự hào khi trả lời phân liên hệ thực
tế câu hỏi Y học cộng đồng. Thành tích về sự suy giảm rõ rệt tỷ lệ bệnh sốt rét
và bệnh đường ruột ở xã Vinh Hà từ khi tôi nhận công tác so với thời gian trước
đó đã được chú Sơn tuyên dương trong buổi sơ kết chương trình Năm Dứt Điểm, tôi
đã nhắc lại chi tiết trong bài thi như một minh chứng cho thành quả nhỏ bé của
mình. Tôi nhớ lai, chú Sơn đã báo trong buổi tiệc mừng công: Trên đã có dự án xây gạch ngói Trạm y tế Vinh Hà rồi! tôi
buột miệng nói lại sau khi nhấp chén rượu cuốc lủi, khẳng định lại lời hứa
trong thâm tâm: học xong, Quỳnh sẽ xin về công tác tiếp ở Vinh Hà, nơi
Quỳnh nhận là quê hương thứ hai, ít nhất cho đến khi giúp Trung tâm đào tạo được
người thay thế.
